HAYAT

Allah’ın subûtî sıfatlarından biri. Allah hakkında hayat sıfatının varlığı zorunludur. Sözlük anlamı, ölümün zıttı olan diri olmak demektir. Allah hakkında kullanıldığında bunun anlamı, Allah’ın her zaman için ölmeyen ve uyumayan diri olması anlamındadır. Hayatı için bir başlangıç ve sonuç yoktur. Diğer isim ve sıfatları gibi hayat sıfatı da ezelî ve ebedîdir.

Hayat sıfatı Allah’ın ilim, irade ve kudret gibi sıfatlarla ittisafım sahih kılan, Zat-ı Bari ile kâim, subuti, ezeli ve vücudî bir sıfat olarak tanımlanmaktadır (Curcanî, et-Tarifat, 65; İ. Hakkı İzmirli, Yeni İlm-i Kelâm, II, 104;Seyyid Sabık, el Akaidu’l-İslâmiyye, s. 68; Metin Yurdagür Allah’ın Sıfatları Esmaü’l Hüsna, İstanbul 1984, s. 177).

Uyku hali canlıda his, idrak ve şuur duygularının yok olmasına sebeptir. Bu sebeple Allah hakkında uyumak ya da uyuklamak sözkonusu değildir: “Allah ki O’ndan başka ilah yoktur; daima diri ve yaratıklarını koruyup yöneticidir… Kendisini ne bir uyuklama, ne de uyku tutar” (el-Bakara, 2/225).

Allah hakkında “hayat”, Kur’an-ı Kerim’de: “Allah ki, O’ndan başka ilah yoktur, daima diri (hayat sahibi) ve yaratıklarını koruyup yöneticidir…” (el-Bakara, 2/255); “Allah ki, O’ndan başka ilah yoktur, daima diri ve (yaratıklarını) koruyup yöneticidir” (Âlu İmran, 3/2); “Bütün yüzler, O diri ve yöneliciye boyun eğmiştir. Zulüm yüklenen perişan olmuştur” (Tâhâ 20/111); “Ve ölmeyen (diriy)e tevekkül et ve O’nu överek tesbih et. Kullarının günahlarını O’nun bilmesi yeter” (el-Furkan, 25/58) ve el-Mü’min 40/65 olmak üzere beş yerde zikredilmektedir. Bu yerlerin üçünde, yaratıkları ayakta tutan, yöneten, idare eden ve koruyan anlamında olan “Kayyûm” ismiyle birlikte zikredilmektedir. Bütün canlılar, hayatlarını Allah’a borçludur. Onları dirilten, var eden ve diri tutan O’dur. Onun için Allah’a muhtaçtırlar. Oysa Allah başkasına muhtaç değildir. O, Samed’dir, her şey O’na muhtaç olduğu halde kendisi başka bir şeye muhtaç değildir.

Allah’ın “hayat”ı, tam kâmil bir hayattır. O, ölümsüzdür. Diğer canlılar hayatlarını devam ettirmek için hava ve gıda gibi başka şeylere muhtaçtırlar. Oysa Allah Teâlâ’nın hayat için başka bir şeye ihtiyacı yoktur. Onun için Allah Teâlâ’nın hayatı, diğer canlıların hayatına benzemez.

“O’na benzer hiçbir şey yoktur” (eş-Şûra, 42/11). Yaratıcı olan Allah’ın hayatı yaratılmışların hayatına nasıl benzesin ki, yaratılmışların hayatları bile biribirlerine benzememektedir. Bitkilerin hayatı ile hayvanların hayatı; hayvanların hayatı ile insanların hayatı birbirlerinden farklıdır. Hayat fonksiyonları farklılık arzetmektedir. Bitkiler de diridirler, doğar, yer, içer, büyür, ürer ve nihayet ölürler. Durumlarına göre bilgileri de vardır; kendilerine yarayan şeyleri yaramayanlardan ayırdederler. Ancak kendi hayatlarından daha yüksek ve daha kudretli bir hayata sahip varlıklardan haberleri yoktur. Hayvanların hayatı, bitkilerin hayatından daha ileridir. Hayvanlar fazladan olarak görür, işitir ve uzak yerlere hareket ederler.

İnsanların hayatı ise, hayvanların hayatından da ileridir; onlarınkine ilaveten düşünür ve değerlendirme yaparlar, mükellef olmalarının sebebi de budur.

Netice olarak tek bir ilah olan Allahu Teâla’nın zatını tavsif buyurduğu Hayat sıfatı Hak Teâla tarafından bahşedilmiş olan ve insanların teşekkülünü sağlayan hayat kaynağından daha başka kaynaklardan sûdur etmektedir. İşte bu mana ile Allah hayat bakımından diğer eşyadan ayrılır. Hiçbir mebdeden başlamayan ve hiçbir nihayet ile müntehi olmayan ebedi ve ezelî hayatında kendisidir. Mahdut sınırların mahkûmu, başlangıç ve sonuçların çerçevelediği ve zaman kavramından tamamen uzaktır. Allah’ın hayatı bambaşka bir hayat şeklidir. Cenab-ı Allah’ın hayat sıfatı, insanların hayat sıfatıyla alışageldikleri özelliklerin hepsinden uzak olduğu gibi mutlaktır da. İşte bu mana ile, beşer hayalinde dolaşan bütün efsanevi unsurlar vahdaniyet akidesinin dışında kalır… Kulu ne zaman O’na yönelirse O kuluna icabet eder. “Allah’ım! Sana teslim oldum, Sana inandım, Sana güvendim, Sana yöneldim, Senin için cihad ettim, Senin izzetine sığındım. Beni doğru yol üzerinde sabit kılacak Sen den başka ilah yoktur. Sen ölmeyen Dirisin, cinler ve insanlar hep ölürler” (Taftazâni, Şerhu’l-Makâsıd II, 64-65; Cürcanî, Şerhu’l-Mevâkıf, II, 353) şeklinde Hz. Peygamberin sözleri ve şu ayet-i kerime konuyu açık bir şekilde izah etmektedir: “O diridir, O’ndan başka ilah yoktur. Dini yalnız kendisine hâlis kılarak O’na yalvarın. Hamd âlemlerin Rabbine mahsustur” (el-Mü’min, 40/65).