Kur’ân-ı Kerîm’i Tefsir Metodu ve Günümüzde yapılan Tahrifatlar

Bismillahirrahmanirrahim

Üzülerek belirtmek isterim ki, günümüzde bir sapma olarak beliren ve belirli bir amaca bağlı olarak geliştirdikleri felsefi yöntemlerle ve de Sünnet’i reddetme gayretiyle, Sünnet’den yoksun salt Kur’an-la yetinme çabaları güdülen bazı te’lif eserlerin raflarda sıkça görülmeye başlanıldığı bir zaman münasebetiyle Kur’an-ı beyan ve tefsir ettiğinden dolayı sizlere ilmimizin nisbetinde, bu önemli konuda Allâhu Teâlâ’nın “Hayırda ve iyilikte yardımlaşın”[1][1] emrinden yola çıkarak bir şeyler zikretmeyi uygun bulduk.

Hepimizin İslam’dan zaruri olarak bildiği husus; İslam’ın temeli Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in kalbine Allâhu Teâlâ tarafından indirilen Kur’ân-ı Kerîm’dir. İnsanlardan bir çoğu Arapça’yı biraz bilmekle Allâhu Teâlâ’nın kitabını -ne kadar hevalarına göre anladıklarını söylemesek te – akıllarına göre anlamakta kendilerini hür görebilmektedirler.

Bundan dolayı kendinde ilimden bir şey olan kişilerin üzerine, asrımızda çoğalmaya başlayıp kendisini gösteren, yarım asırdan beri kendilerini Kur’ân-a nisbet eden, kendilerine Kur’âncılar (mealciler) adı veren ve İslam’ın sadece Kur’ân-ı Kerîm’den ibaret olduğu iddiasına kalkışan bu fasit sinsi görüşü ibtal etme görevi düşmektedir.

Bu günde geçmiştekine benzeyen yeni bir iddia ortaya atılmıştır ki; önceki gurup gibi sadece Kur’ân-ı Kerîm’le yetinmeyi ortaya açık olarak atmasa bile, bu konuyu yeniden tartışma gündemine sokmaları ve Müslümanların zihninde şüphe tohumları ekmeye çalışanlar İslam’ın Kur’ân-ı Kerîm’den başka bir şey olmadığını insanlara her fırsatta aşılamaya kalkışmaktadırlar. İslam’ın sadece Kur’ân-ı Kerîm’den ibaret olduğu iddiasının batıllığını isbat etmeye ihtiyacımız yoktur. Ancak bazı insanların Kitap ve Sünnet’e uyduklarını iddia etseler de akılları veya hevaları Sünnet’i ehemmiyetsiz görüp Kur’ân-ı Kerîm’le yetinme yönünde onların saplandığı batıla saplanmaktadırlar.

Bunun için bu yoldan gidenlerin metodunun ne kadar tehlikeli olduğunu sizlere beyan etmek istedim. Biz hepimiz Allâhu Teâlâ’nın Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’i muhatap olarak aldığı sözü bilmekteyiz. “Sana zikri, insanlara indirileni (li tubeyyine) açıklayasın diye indirdik”[2][2] ve Kitap ve Sünnet’e dönmenin gerekliliğini savunan Sünnet davetçilerinin zikretmiş oldukları âyetler burada zikredilmeyecek kadar çoktur. Bunları burada zikretmek konumuzu uzatır. Ancak ben burada az önce zikretmiş olduğum Âyet-in üzerinde duracağım.

“Sana zikri, insanlara indirileni (li tubeyyine) açıklayasın diye indirdik”[3][3]

Bu Âyet-i Kerime de apaçık ifade vardır ki; oda Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’e indirilen bu Kur’ân-ı Kerîm-i açıklama göreviyle de yine o mükellef kılınmıştır. Âyet-i Kerim-ede geçen beyan kelimesi Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in temiz arındırılmış sünnetidir.

Bu Âyet-in manası şudur: Bırakın arapçayı sonradan öğrenmiş olanları da fasih Arapça’yı bilen Araplar dahi olsalar, Allâhu Teâlâ Kur’ân-ı Kerîm’in anlayışını insanlara bırakmamıştır.[4][4]

Hiç şüphesiz ki onlar Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in beyanından (açıklamasından) mustağni olamazlar. Çünkü bu beyan Allâhu Teâlâ’nın Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in kalbine indirdiği ikinci vahiydir.

Allâhu Teâlâ’nın hikmeti, okunması ibadet olan Kur’ân-ı Kerîm-i gerektirdiği gibi, diğeri de Kur’ân-ı Kerîm gibi vahiy olup onun gibi okunması ibadet olmayan, ancak muhafazasına gerek duyulan ikinci bir vahiy gerektirdi. Çünkü açıklanan şeyi (Kur’ân-ı Kerîm’i) anlamanın yolu ancak açıklayanı veyahut Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in açıklamasıyla mükellef tutulduğu beyanı anlamadan geçer.

“Arabların arabı, onların en akıllısı, ve fasihi de olsa Kur’ân-ı Kerîm’i anlamada hiç kimse bağımsız değildir” sözümüz belki bazılarına garip gelebilir. Ancak bunlar Kur’ân-ı Kerîm onların dilinde indirildiği halde arapçayı anlamada Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in ashabından da daha anlayışlı ve arap diline onlardan daha çok mu vakıftırlar ki? Böyle olmasına rağmen bazı âyetleri anlamada bazı sorunlarla karşılaştıklarında meseleyi Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’e arzederlerdi.

Bunun açık örneğini İmam Buhari {Rahmetullahi Aleyh}’in Sahihinde ve İmam Ahmed {Rahmetullahi Aleyh}’in de Müsned’inde Abdullah b. Mes’ud {radiyallahü anhu}’dan rivâyet ettikleri hadistir: Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem} ashabına Allâhu Tebâreke ve Teâlâ’nın “İman ettikten sonra imanlarına zulum bulaştırmayanlar var ya. İşte güvenlik onlaradır ve doğru yolda olanlar da onlardır.”[5][5] Mealindeki kavlini okunduğunda ashabı bu Âyet-i Kerime altında ezildi, ağır geldi ve dediler ki: Ey Allâh’ın Rasûlü! Bizden kim nefsine zulmetmez ki?

Buradaki zulümden kişinin nefsine zulmetmesi veya kişinin arkadaşına zulmetmesi veyahut ehline zulmetmesi gibi herhangi bir zulmü anladılar. Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem} meselenin onların zihinlerinde çağrıştırdığı mana değil de bu zulmün büyük zulüm olup Allâhu Teâlâ’ya şirk koşma olduğunu beyan etti ve Allâhu Teâlâ’nın Lokman Suresindeki Salih Kul Lokman {aleyhisselam}’ın sözünü hatırlattı. “Oğluna; -Ey evlatçığım! Sakın Allah’a ortak koşma! Şirk gerçekten büyük bir zulümdür, dedi”[6][6]

İşte onlar Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in ashabı. Onlar ki arabın en fasih olanları. Onlar Âyet-i Kerime’de geçen bu lafzı anlamada zorluk çekip ancak Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in beyanından sonra müşkilleri son buluyor.

İşte Allâhu Teâlâ’nın geçen Âyet-i Kerime’de zikrettiği budur. “Sana zikri, insanlara indirileni (li tubeyyine) açıklayasın diye indirdik” Bundan dolayı hiç bir kimsenin Sünnet’e başvurmadan Kur’ân-ı Kerîm’i anlamada müstakil olamayacağını zihinlerimizde karar kılıp, bunu âkîde olarak kabullenip inanmamızdır.

Gerçekten Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}: “Size iki husus bıraktım, bunlara sarıldığınız müddetçe asla sapıklığa düşmezsiniz: Allâhu Teâlâ’nın kitabı ve benim sünnetim.”[7][7]

Başka bir rivâyette: “Allâhu Teâlâ’nın Kitabı ve akrabalarım. Onlar havuza gelene kadar ayrılmazlar.”

Hadiste size iki şey bıraktım deniyor. İki vahiy, bir değil. Bu ikisine sarıldığınız müddetçe sapıklığa düşmezsiniz: Kitabullah ve Sünnetim.

Bu hadisin anlamı: Bunlardan sadece birine tutunan taifeler sapıktırlar. Kitap ve sünnetin dışındadırlar. Sadece Kur’ân-ı Kerîm’i alıp sünneti terk edenin durumu aynen sadece sünneti alıp Kur’ân-ı Kerîm’i bırakan gibidir. Bunları yapan topluluklar açık bir sapıklık içerisindedirler. Hidâyet ve nur bu iki nura birden sarılmaktır. Allâhu Teâlâ’nın kitabı ve Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in sünneti. Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem} bizlere bu sahih hadiste verdiği müjde; Rabbimizin kitabı ve Peygamberimiz {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in Sünnetine tutunduğumuzda hiç bir zaman sapıtmayacağımızdır.

Bunun için Kur’ân-ı, Kur’ân ve sünnet ile tefsir etmek tefsir usulu ve tefsir ilmi kaidesidir. Ve bunu üzerine basarak söylüyorum ki: Kur’ân-ı, Kur’ân ve sünnet ile tefsir etmek gereklidir. Çünkü gördüğünüz gibi sünnet Kur’ân-ı Kerîm’i beyan, mücmelini tafsil edip, mutlak olanı da  kayda bağlar. Umumi olanı hususileştirip, buna benzer Müslüman’ın ihtiyaç duyduğu beyyinatları (açıklamalar) içerir. Bunun için Kur’ân-ı tefsirde sadece Kur’ân-ı Kerîm ile yetinmek caiz değildir. Doğru ve hak olan Kur’ân-ı, Kur’ân ve sünnetle beraber tefsir etmek gerekir. Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem} bu gerçeği, “Onlar ikisi havuza yanıma gelene kadar birbirinden ayrılmazlar” hadisiyle beyan etmiştir.

Böylelikle Kur’ân-ı Kerîm’den bir âyet tefsir etmek isteyen müfessirin takınacağı uslup; Kur’ân-ı Kerîm ve Sünneti bir araya toplaması gerekmektedir. Tefsir edeceği âyet âkîde, ahkam veya ahlak ve suluka dair meselerde olduğunda bu ihtiyaç daha da şiddetlidir. Neden böyle diyoruz? Çünkü Kur’ân-ı Kerîm’den bir âyet Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in beyanını gerektirebilir. Örneğin

Hepimiz Allâhu Teâlâ’nın şu sözünü biliyoruz:

“Size ölü eti ve kan haram kılındı,”[8][9] birisi bu ayete bakacak olsa  denizin ölüsünden sorsan o kişiye, ilk etapta Kur’ân-ı Kerîm’e bakacak, cevabı âyette açık olan hüküm “Size ölü eti ve kan haram kılındı” Âyet-ine dayanarak balığın ölüsünü haram kılacak. Aynı şekilde ciğer ve dalaktan sorulduğunda yalnız Âyet-i kerimeye istinad edersede cevabı aynı olacak çünkü âyette kanın hükmü ölü etiyle aynıdır. “Size ölü eti ve kan haram kılındı” dalakla ciğer kandır. O zaman sadece Âyet-i kerimeye dayanarak vermiş olduğu hüküm İslami bir hüküm değildir. Çünkü daha önce de zikrettiğim gibi İslam dini sadece Kur’ân-ı Kerîm’den ibaret değildir, bilakis hem Kur’ân-ı Kerîm ve beyandır, hem Kur’ân-ı Kerîm ve sünnettir. Bu Âyet-i kerimeyle ilgili olarak Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in beyanı nedir?

Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’den senedi hakkında söz edilen ancak İbnu Umer {radiyallahü anhu}’dan sahih bir senetle mevkuf olarak gelen bir rivâyette ki, bunun hükmü hadis alimleri indinde merfudur. Çünkü lafzı şöyledir: “Bize iki çeşit ölü eti ve iki çeşit kan helal kılındı: Çekirge ve balık, dalak ve ciğer.”[9][10]

Bu hadise göre, bazı ölü etinin ve bazı kanın helal kılınmasıdır.

Aynı şekilde İmam Müslim’in sahihinde Cabir b. Abdullah’dan konuyla ilgili diğer bir hadis vardır:

Nebi {sallAllahu aleyhi ve sellem} başlarında Ebu Ubeyde b. Cerrah’ı komutan tayin ettiği bir seriyye[10][11] gönderir. Deniz kenarına doğru yol almışlardı. Azıkları biraz hurmadan ibaret olup oda bitmeye yüz tutmuştu. Hurmaları azalınca her ferde birer hurma dağıtmaya başladılar. Çok uzaktan sahil kenarında büyük bir şey kendilerine belirdi, yaklaştıklarında onun karaya vurmuş anber denilen büyük bir balık olduğunu gördüler.

Ebu Ubeyde: “Bu bir ölüdür” dedi, sonra da: “Hayır, muhakkak ki  bizler Allah’ın Rasûlunun elçileriyiz ve Allah yolunda (mücahidler) yız. Şimdi de açlık zaruretine düşmüş haldesiniz. Binaenaleyh bundan yeyiniz” dedi. Sahabeler ondan bir ay üç yüz kişi semizlenerek yediklerini, ondan öküz büyüklüğünde parçalar kestiklerini. Onun büyüklüğünü de on üç kişinin göz çukuruna oturabilip, kaburga kemiklerinden birini alıp diktiklerini, altından deveye binmiş bir insanın kolaylıkla geçtiği şeklinde tarif etmişlerdir. Ve yine onun etini kaynatıp kurutarak kendilerine yol azığı elde ettiklerini söylemektedir. Medine’ye döndüklerinde olayı Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’e haber verirler. Bunu üzerine Rasûlullah {sallAllahu aleyhi ve sellem}: “O, Allâhu Teâlâ’nın sizler için çıkardığı bir rızıktır. Yanınızda onun etinden bir şey var mı ki bize de yediresiniz?” buyurdu. Müteâkiben biz ondan Rasûlullah {sallAllahu aleyhi ve sellem}’e gönderdik o da bunu yedi.[11][12]

Bu hadis önceki İbnu Umer {radiyallahü anhu}’nun hadisinin delalet ettiği denizin ölüsünün helal olması konusuyla bağlantılıdır.

Sadece Kur’ân-ı Kerîm’le yetinen veya bunların şüphelerinden etkilenmiş bir kişinin deniz ölüsünden veya buna benzer şeylerden sorulduğunda takınacağı tavır sadece “Size ölü eti ve kan haram kılındı” Âyet-ini okuyup, buda ölüdür demek olacaktır.

Ancak Kur’ân-ı Kerîm’e dönüp Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’e itaatin Allâhu Teâlâ’ya itaat olduğunu isbat eden Âyet-i kerimeleri müracaat ettiğinde o da sünnete dönme gereğini duyacak ve onu Kur’ân-ı Kerîm’le birlikte ele alacaktır. Ve “Size ölü eti ve kan haram kılındı” Âyet-i kerimesinin hükmüne deniz hayvanlarının ölüsünü, kan olan ciğer ve dalağı bu hükümden ayrı tutacaktır.

Bunun ayrı tutulması gerektiğini nasıl karar veriyoruz? Tabii ki  Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in beyanında buluyoruz ki, bu çok önemli bir husustur. Bunun için şeriatın tümü, sünneti Kur’ân-ı Kerîm’le birleştirmeye dayanır. İmam Şafii {Rahmetullahi Aleyh}’den şöyle bir rivâyet gelmiştir. “Sünnetin tümü Allâhu Teâlâ’nın Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’e öğretisidir.” İmamı Şafii {Rahmetullahi Aleyh} sahih sünnetin tümünü Kur’ân-ı Kerîm içerir demek istemiştir. Allâhu Teâlâ Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’e Müslümanların beyanına ihtiyaç duydukları şeyleri ilham etmiştir. Bu verdiğimiz misal yeterlidir inşaAllah.

İşte Kur’ân-ı Kerîm tefsirinde uygulayacağımız kaide; Kur’ân-ı Kerîm ve Sahih Sünnet’te birden dönmektir. Kur’ân-ı Kerîm’e sonrada Sünnete diyemeyiz. Çünkü burada sünneti ikinci mertebeye indirme vardır.

Evet, sünnet bize ulaşması yönünden mütevatir yolla gelen Kur’ân-ı Kerîm’e göre ikinci mertebededir. Ancak iş görmesi ve ona duyulan ihtiyaç yönünden Kur’ân-ı Kerîm’le aynı seviyededir. Burada bu ikisinin arasını ayırt etmemiz caiz değildir. Bazı mütehassıs hadis alimlerinden mulahaza edilen ayırım rivâyet ilmiyle alakalı olup, dirâyet yönüyle veya fıkıh yahut Kitabı anlama hususuyla ilgili değildir. Bu hususlarda Allâhu Teâlâ’nın kitabıyla Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in sünneti arasında bir ayırım yoktur.

Bazı şüphecilerin Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in sünneti için ortaya attıkları şüpheler, bizi ister istemez onların sünnetin rivâyet yollarını bilmedikleri onun temel kaidelerinden cahil oldukları, ravilerin hal tercemelerini bilmedikleri için başka bir araştırmaya götürür.

O şüpheleri hadisi ahad ve tevatür dedikleri şey değil midir?

Mütevatir ve Ahad’ın Hükmü

Hadisu’l-ahad dedikleri bu terimlerden sadece istifade edecek olanlar bu ümmetin alimlerinden hadis ve sünnet hususunda mütehassıs olmuş bazı fertlerdir. Müslümanların umumuna gelince bu tafsilattan hiç bir kazanç elde edemezler. Bilakis bu Nebi {sallAllahu aleyhi ve sellem}’den gelen ve iman edilmesi gereken bu hadisleri, şek ve şüphecilerin akıllarının kavramamasına bir sebeptir.

Hadis: Hangi yolla olursa olsun sahih olarak peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’den bize alimlerin tarif ettiği şekilde rivâyet edilen hadis demek olup bunun tafsili Müslümanların umumunu ilgilendirecek bir konu değildir.

Hadisin kısımları olan;  hasen, sahih, hasen li zatihi, hesen li ğayrihi, sahih li zatihi, sahih li ğayrihi, sahih garib, sahih mustafid, sahih meşhur, sahih mutevatir, bunların hepsi ilim ehlinin sahası olup, Müslümanların umumunu ilgilendiren; hadisin ilim ehlinden sahih olmasını  öğrenip, ona iman ve tasdik etmeleri onlar için yeterlidir.

Müslümanların umumunu ilgilendirmeyen sadece ilim ehlinin sahası olan bu tafsilatlara girenler, Müslümanların umumunu sahih olan bir çok hadise inanmama çağrısını yapmaktadırlar. Niçin? Çünkü ahad hadislerdir de ondan. Kısa olarak ahadın manası mütevatir derecesine ulaşmayan hadis demektir.

Burada tevaturden istedikleri; mütevatir olmayan ahad hadislerin ihtiva ettiği  ğaybi konularda alınmasının caiz olamamasıdır. Bunu âkîde olarak da tabir ederler. Ahkama dalalet etmeyen bütün hadisler ğayıbla bağlantılıdır. Öyleyse o mütevatir değilse o hadis alınmaz. İşte az önce yapılan tafsilata değinen insanların istedikleri budur.

İşte bu tafsilat vakıamıza uygundur, ancak bunu kim açığa vuracak?

Bunu açığa çıkaracak olan her asırda az da olsalar hadiste mütehassıs olmuş alimlerimizdir.

Bu konuya alimler indinde ittifak edilen hadisle bir örnek verelim.

Mütevatir hadise en açık misal Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in şu sözüdür:

“Kim bana bilerek yalan uydurursa ateşteki oturacağı yere hazırlansın.”[12][13]

Bu hadis fi’len mütevatir bir hadistir, çünkü bu hadisi rivâyet eden sahabinin sayısı yüzü geçmiştir. Ancak sizden şimdi hanginizin gücü yetecek de bu hadisin bütün rivâyet yollarına ulaşacak ki; o insanın indinde bu hadis mütevatir olsun? Bu hadisin mütavatir olduğunu ben size dersem o zaman tevatür bende kesilmiş olur. Ve sizin indinizde bu hadisin tevatür bulabilmesi için benim yaptığımı yapmanız gereklidir. Aynen bu hadisin bütün yollarını araştırmış ve onların indinde tevatür derecesine ulaşanlar gibi. Öyleyse  Müslümanların umumunu ilgilendirmeyen felsefi gibi bu tafsilatın faydası ne olacaktır?

Hadiste mütevatir şartının konulması, Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in hadislerini ibtal etmekten başka bir şey değildir. Bundan dolayı günümüzde bir çok insanı bu konuda guruplaşmış görüyoruz. Bazıları daha henüz guruplaşmamış.

Bunlar ahkama dair olmayıp, âkîde ve ğaybiyatla ilgili sahih hadisleri, ahad hadis olması hasebiyle reddedip aynen meyvanın çekirdeğini çıkartıp fırlattıkları gibi reddedebiliyorlar.

Şimdi Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in zamanına dönüp, Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in sahabelerinin Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in hadislerini kendilerinden sonrakilere nasıl rivâyet ettiklerini görelim. Bunlar Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem} zamanında yaşayıp onun sohbetine nail olamayan Yemenliler gibi Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’e gelmeye imkan bulamayan ve Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in onlara değişik zamanlarda Muaz, Ali, Ebu Musa {radiyallahü anhum} gibi sahabeleri gönderdiği insanlarda olsalar. Bunlara Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem} Muaz {radiyallahü anhu}’yu gönderdiğinde sahihaynda da belirtildiği gibi ona şöyle yapmasını emretti:

“Onları ilk davet edeceğin şey, “La ilahe illallah ve Muhammedun Rasulullah” kelimesine şahitlik etmeleri olsun. Bunu kabul ederlerse beş vakit namazı emret,…” ila ahiril hadis.[13][14]

Şahidimiz; namaz ahkama müteallik bir ameldir, bununla beraber Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem} Muaz {radiyallahü anhu}’ya emri namazdan önce onları tevhide davet etmesini emretmiştir. Tevhid ise İslam’ın temeli ve aslı olduğu gibi İslam âkîdesinin tümünün aslıdır. Gördüğün gibi Muaz {radiyallahü anhu} Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in emrini onlar tebliğ ettiği bu haber mütevatir mi yoksa ahad mıydı?

Hiç şüphesiz akıl sahibi bir kişi bunun haberi ahad olduğunu görür. Bununla Allâhu Teâlâ’nın ve Rasûlu {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in hücceti Yemenlilere ulaştırılmış oldu mu, olmadı mı?

Ahad hadisin âkîdede hüccet olmayacağı felsefesini kabul edenlere göre, Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in arkadaşı Muaz b. Cebel {radiyallahü anhu}’yu tek başına Yemenlilere İslam’ı tebliğle görevlendirmesiyle Allâhu Teâlâ’nın ve Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in hücceti onlara ulaşmış olamaz. Hüccetin ulaşmış sayılabilmesi için Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in tevatür adedince bir toplumu onlara göndermesi gerekirdi.

Dolayısıyla âkîdede haberi ahadın hüccet olamayacağını iddia edenlerden bazılarına şunu söylerim:

“Sizden biriniz küfür diyarından herhangi bir ülkeye gidip orada İslam’a davet edecek olsa, onları ilk davet edeceği şey âkîdeye (imana, inanca) davet edecek. Ve İslam’da ilk âkîde Şahadet kelimesidir. Ancak işaret edilen bu gurubun reisi hazırlamış olduğu bir kitabında şöyle bir başlık koymuş olsa: “İmanın Yolu” ve çağrılarını buna göre yapmış olsalar. İslam beldelerinde Müslümanları İslam’a çağırmak, kafirleri de küfür diyarlarında İslam’a davet etmek.

Sizden biriniz gidip iman yolunu onlara anlatsa, bu yolun sonunda ahad hadisin âkîdede delil olamayacağı gelse ve insanlar toplu halde sen iman yolunu anlatıp bitirene kadar senin konferansını dinleseler, sonunda oradaki dinleyicilerden biri kalkıp dese ki: “Ya üstad! Ey hocam! Sen bize İslam âkîdesini öğretiyorsun. Öğrettiklerinin içerisinde ahad hadisin âkîde de delil olamayacağı var. Sen bize İslam inancını öğretmek için o Müslümanların yanından gelen tek bir kişisin. Bu, senin bize öğrettiğin usule, metoda göre Allâhu Teâlâ’nın hücceti bize senin anlatmanla ulaşmış değildir. Çünkü senin haberin ahaddır. Sen şimdi ülkene döneceksin ve oradan tevatür derecesine ulaşacak adedde insan bulup bize getirecek, onlar senin anlattığının İslam’dan olduğuna şahadet edecekler, o zaman biz sana inanırız. İslam bu mu?

Siz nerede, Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in Ali’yi, Muaz’ı, Ebu Musa’yı İslam’ı öğretmek üzere ferd ferd gönderdiği insanlar nerede? Bundan öğrenirsiniz ki; bu İslam’a sonradan sokulmuş bir fikir olup, Selefi Salihin hadisi ahad ve mütevatir gibi ayırıma tabi tutmadığı bir konudur.

Size Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in hadisi bu işin ehli tarafından sahih hükmü verilip ulaşırsa yeterlidir. Akılları kıt olup, akılarını kitap ve sünnet anlayışı ile temizlemeyen insanlardan değil.

Öyleyse mütevatir de olmasa, Kur’ân-ı Kerîm’in tefsirini Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in hadisiyle yapmamız gerekir. Rabbimiz Tebâreke ve Teâlâ’nın kitabını tefsir ederken takip edeceğimiz yol, Allâhu Teâlâ’nın şu Âyet-ine imanımızın gereği olarak Âyet-in belirttiği gibi olması lazımdır.

“Bir hususta çekişirseniz eğer Allah’a ve ahiret gününe inanıyorsanız onu Allah’a ve Rasûlune havale ediniz. Bu sizin için daha hayırlı olup sonuç bakımından en güzeldir.”[14][15]

İşte Kur’ân-ı Kerîm tefsirinde takip edeceğimiz yol bu olmalıdır.

Bir Âyet Hakkında Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’den Bir Hadis Olmazsa Nasıl Bir Yol Takip Ederiz?

Burada şunu mulahaza etmemiz lazımdır ki; oda bazı âyetler hakkında tefsir edecek bir hadisin bulunmayışıdır. Böyle bir durumda tefsir usulümüz ne olmalıdır?

Cevap: İlim ehli indinde bilindiği gibidir.

Sahih sünnette herhangi bir Âyet-i tefsir edecek bir şey bulamazsak, bundan sonra gerekli olan selefi salihin’in tefsirine başvurmamızdır.

Bunların başında Allah Rasulü {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in Ashabı gelir. Bunlardan en önce İbnu Mes’ud {radiyallahü anhu} gelmektedir ki, Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’e arkadaş olma yönünden bir özelliği olduğu gibi, diğer bir özelliği ise Kur’ân-ı Kerîm tefsirinde Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’e soru sormasıdır. Sonra Abdullah b. Abbas {radiyallahü anhu} gelir. İbnu Mes’ud {radiyallahü anhu} onun “Kur’ân-ı Kerîm’in” tercümanı olduğunu söylemiştir. Kur’ân-ı Kerîm tefsirinde önemli bir yeri olan İbnu Mes’ud {radiyallahü anhu}’nun İbnu Abbas hakkında ki şahadeti budur.

Buna göre sahih sünnette bir Âyet-i beyan edecek bir şey bulamazsak, o zaman ashabın tefsirine müracaat ederiz ki bunların başında; İbnu Mes’ud, İbnu Abbas ve daha sonra diğerleri {radiyallahü anhum} gelir. Onların arasında hilaf konusu olmayan bir âyet tefsiri geldiğinde bu tefsiri alıp ondan razı oluruz. Eğer onlardan da bir şey bulamazsak o zaman tefsiri Allah Rasulu {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in ashabından alan tabiinden alırız. Bunlar; Said b. Cubeyr, Tavus {radiyallahü anhum} vb. bunların bazıları tefsiri hususi olarak İbnu Abbas {radiyallahü anhu} gibi sahabelerden aldıkları meşhur olmuştur.

Bazı Âyet-i kerimeler vardır ki, bunlar reyle tefsir edilen âyetlerdir. Bunların hakkında doğrudan doğruya Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’den hiç bir tefsir gelmemiştir. Sonradan gelen bazıları hiç bir kayıta bağlı olmadan bu âyetleri mezheplerine uygun olarak tefsir etmektedirler. Bu mesele, Âyet-i kerimeyi kendi mezheplerini destekler mahiyette tefsir ettiklerinden dolayı tehlikeli bir durumdur. Bir Âyet-i tefsir alimleri başka bir şekilde tefsir ederken, bunlar mezhebi görüşlerini desteklemek için bu âyetleri tefsir ederler. Bir misal verecek olursak.

“Kur’ân’dan kolayınıza geleni okuyun”[15][16] Âyet-ini sadece yalnız Kur’ân-ı Kerîm okumak olarak tefsir ettiler. Yani bu konuda Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’den sahih hadis olmasına rağmen, namazlarda gerekli olan Kur’ân-ı Kerîm okunması, uzun bir âyet okunması veya üç tane kısa âyet okunmasıdır diye tefsir ettiler.

Bunu Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’den bu konuda sahih olarak;

“Namazda Fatihayı okumayanın namazı yoktur”[16][17]

Başka bir hadiste ise:

“Kim (namazında) Fatihayı okumazsa onun namazı noksandır, onun namazı noksandır, onun namazı noksandır, tamam değildir.”[17][18]  Gibi hadisler geldiği halde Âyet-i kerimeyi böyle tefsir ettiler. Bu iki hadisin işaret ettiği mana bunların Kur’ân-ı Kerîm okumayı sadece kayıtsız olarak okumak diye tefsirlerini reddetmektedir. Bazı muteahhirin mezhepliler Kur’ân-ı Kerîm’in tefsirinin sadece mutevatir sünnetle olabileceğini söylemektedirler. Yani mutevatir olan  mutevatir olanla tefsir edilir. Ve bu iki hadisi  “Kur’an’dan kolayınıza geleni okuyun”[18][19] Âyet-ini ilk okuyuşta okuyana zahir olan anlayışa itimad ederek reddettiler.

Ancak tefsir alimleri öncekiler veya sonrakiler olsun aralarında hiç ihtilaf olmadan Âyet-i kerimedeki “okuyun” kelimesini gece namazından ne kadar kolayınıza gelirse o kadar kılın diye tefsir etmişlerdir. Çünkü Allâhu Teâlâ bu Âyet-i kerimeyi müzemmil suresindeki;

“Senin, gecenin üçte ikisine yakın kısmını, yarısını, üçte birini ibadetle geçirdiğini ve beraberinde bulunanlardan bir topluluğun da (böyle yaptığını) Rabbin elbette biliyor. Geceyi ve gündüzü ölçüp biçen sadece Allah’dır.” Âyet-inden “Artık Kur’an’dan kolayınıza geleni okuyun”[19][20]a kadar, yani artık o gece namazından kolayınıza gelip kılabildiğiniz kadar kılın. Âyet-i kerime sadece gece namazında Kur’ân-ı Kerîm okumanın gerekliliğine has değildir. Sadece Allâhu Teâlâ mü’minlere gece namazını kolaylaştırmış ve onlara ne kadar kılabilirlerse o kadar kılmaları için bir kolaylık tanımıştır. Onların Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in kılmış olduğu on bir rekatı kılmaları vacip değildir. Âyet-in manası budur. İşte arab dilinin hususiyetlerinden olan bir şeyi cüz’iyyete itlak edip, ondan istenilenin tümü olmasıdır. Okuyun; yani namaz kılın. Namaz talep edilen tüm. Okuma ise cüz (bir bölüm) dür.

Arab dili alimleri bu cüz’i zikredip, ondan maksadın o cüz’ün içinde bulunmuş olduğu şeyi tümüyle istenme uslubunun, o tümden bir cüz o şeyin ehemmiyetine delalet eder demişlerdir. Allâhu Teâlâ’nın şu kavli gibi:

“Gündüzün güneş dönüp gecenin karanlığı bastırıncaya kadar namaz kıl; bir de fecirde Kur’ân (de sabah namazını).”[20][21]

Sabah Kur’an-ı yani sabahleyin de ikame et. Sabah Kur’an-ı; yani sabah namazı. Yine burada konu cüz’e itlak edilmiş olup ondan tamamı istenmiş. Bu arapçada bilinen bir uslupdur. Bundan dolayıdır ki, tefsir alimlerinin selefi ve halefi aralarında hiç bir hilaf olmadan bu Âyet-i kerimeyi bu şekilde tefsir ettikleri meydana çıkınca, birinci ve ikinci hadisi ahad hadis diye ve ahad hadisle Kur’ân-ı Kerîm’in tefsir edilmesi caiz değildir denemez. Çünkü, Âyet-i kerime Kur’ân-ı Kerîm’in dilini bilen alimler tarafından tefsir edilmiştir, bu bir.

Ve Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in hadisi Kur’ân-ı Kerîm’e muhalefet etmez, bilakis bu konunun başlangıcında de dediğimiz gibi onu tefsir eder ve açıklığa kavuşturur. Nasıl olurda Âyet-in farz olsun nafile olsun Müslüman’ın namazda okuması gerekli olanla alakası olmaz.

Az önce zikrettiğimiz diğer iki hadise gelince; namaz kılan insanın namazının sadece fatiha suresini okumasıyla doğru olacağı konusunda açıktır.

“Fatihayı okumayanın namazı yoktur.” “Kim (namazında) Fatihayı okumazsa onun namazı noksandır, onun namazı noksandır, onun namazı noksandır, tamam değildir.” Kim namazdan noksan olarak ayrılmışsa namaz kılmamıştır.

Namazı o zaman birinci hadis de (“Fatihayı okumayanın namazı yoktur.”) beyan edildiği gibi namazı batıl olur.

Bu hakikatleri iyice anladıktan sonra birinci olarak hadis kitaplarında Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’den rivâyet edilmiş, ikinci olarak senetleri sahih olan hadisler hakkında asrımızda işittiğimiz, ahad hadisler ahkam hususunda olmadığı müddetçe onları kabul etmeyiz, âkîdede ahad hadisler delil olamaz gibi felsefelere kulak asmadan bu hadisleri delil kabul eder, onlardan şüphe etmeyiz.

Bu onların zannıdır. Ancak, Peygamber {sallAllahu aleyhi ve sellem}’in ilk olarak tevhide da’vet etmeye gönderdiği Muaz b. Cebel {radiyallahü anhu} tek bir kişiydi.

Bu kadarıyla beyan etmek istediğim Kur’ân-ı Kerîm’i nasıl tefsir etmemizin gerekli olduğu hususun da izlenecek en sağlıklı yöntemdir.  Öbür türlü izlenecek tefsirlere hevanın keyfi tevilin karışacağı aşikardır.vesselam

---

[21][1] Maide, 5/2.

[21][2] En-Nahl, 16/44.

[21][3] En-Nahl, 16/44.

[21][4] Mutlak olarak. (tercüme eden.)

[21][5] El-En’am, 6/82.

[21][6] Lokman, 31/13.

[21][7] Hakim Müstedrek’te rivayet edip sahih olduğunu söylemiş, Muhammed Nasıruddin el-Albani hadisi bir kaç eserinde tahriç etmiş ve Sahih olduğunu söylemiştir. Mişkat, 186. Silsiletu’s-Sahiha, 4/261, El-Hadîsu huccetun bi nefsihi, 6, Menziletu’s-Sunne, 13, Et-tevessul, 14.

[21][8] Tirmizi bu hadisi rivayet edip senedinin muttasıl olmadığını söylemiştir.

[21][9] Maide, 5/3.

[21][11] Beş den üç yüze kadar olan bir askeri birlik, dört yüz kişilik atlı olan askeri birliğe de denilir.

[21][12] Müslim, Sahih, Kitâbu’s-Sayd ve’z-Zebaih; 1935.

[21][15] Nisa, 4/59.

[21][16] Müzzemmil, 73/20.

[21][19] Müzzemmil, 73/20.

[21][20] Müzzemmil, 73/20.

[21][21] İsra, 17/78.